جلیقه ایربگ موتورسیکلت یکی از تجهیزات ایمنی شخصی موتورسواری است. امروزه همه موتورسواران حرفه‌ای و مسابقه‌ای از این نوع جلیقه‌ها برای محافظت در برابر سوانح و تصادفات استفاده می‌کنند. البته استفاده از این محصول در میان افراد عادی و برای موتورسواری روزمره نیز روز به روز در حال افزایش است. اما بر خلاف سیستم ایربگ خودرو که سال‌هاست در همه خودروهای سواری شهری نیز استفاده می‌شود، جلیقه ایربگ موتورسیکلت یک پدیده نوظهور به حساب می‌آید. علت این موضوع چالش‌های متعدد برای طراحی یک محصول ایمن و کارآمد برای موتورسواران بود. به علاوه، تا سالیان سال هیچ استاندارد و اجباری برای استفاده از این محصولات حتی در مسابقات وجود نداشت. در نتیجه ابتدا باید تفاوت ساختار و عملکرد ایربگ خودرو با جلیقه ایربگ موتورسیکلت روشن شود.
ایربگ خودرو چه تفاوتی با جلیقه ایربگ موتورسیکلت دارد؟
سیستم ایربگ خودرو شامل یک یا چند کیسه هوای تعبیه شده در فرمان، داشبود، ستون‌ها و صندلی‌هاست که ضربات ناشی از تصادف را خنثی می‌کند. درون ایربگ خودرو از یک ماده شیمیایی خطرناک به نام سدیم آزید (NaN3) استفاده شده است. واکنش سدیم آزید با جرقه آغاز می‌شود و به این ترتیب به فلز سدیم و گاز نیتروژن تجزیه می‌شود. گاز نیتروژن یک گاز خنثی است که به سرعت کیسه هوا را پر می‌کند. تا اینجا همه چیز درست به نظر می‌رسد!
مشکل اینجاست که فلز سدیم یک فلز خورنده، به شدت واکنش‌پذیر و خطرناک است. فلز سدیم در مجاورت آب، منفجر شده و شعله‌ور می‌شود. در مجاورت با پوست بسیار خورنده است و می‌تواند جان هر فردی را به خطر بیاندازد. مهندسین مرسدس بنز برای اولین بار در دهه ۷۰ میلادی این مشکل را تا حدی حل کردند. اضافه کردن کمی پتاسیم نیترات و سیلیکون دی اکسید سبب شد تا فرآورده‌های نهایی واکنش تجزیه سدیم آزید، مواد بی‌خطر و خنثی مانند سدیم سیلیکات و پتاسیم سیلیکات باشد.
با وجود تلاش‌های فراوان مرسدس بنز، این واکنش همچنان می‌تواند به تولید برخی مواد خطرناک منجر شود. برای مثال یکی از موادی که ممکن است طی این واکنش تولید شود، سدیم هیدروکسید یا سود سوزآور است. این ماده قلیایی و خورنده در تماس با چشم می‌تواند باعث از دست رفتن بینایی شود. فارغ از این مسئله، نگهداری سدیم آزید در یک محفظه مخصوص بسیار ضروری است. واکنش سدیم آزید با آب (یا حتی رطوبت) می‌تواند منجر به تولید هیدرازوئیک اسید بشود که نه تنها خورنده است، بلکه منفجر می‌شود. مجاورت آن با قلع یا مس نیز باعث تولید ترکیباتی انفجاری از این فلزات می‌شود.
در نهایت باید توجه داشت که گاز نیتروژن حاصل از این واکنش بسیار زیاد است و بسیاری از کیسه‌های هوای خودرو پس از باد شدن، برای جلوگیری از پاره نشدن کیسه هوا به سرعت شروع به خالی شدن می‌کنند.
به طور خلاصه باید گفت استفاده از چنین سیستمی به عنوان جلیقه ایربگ موتورسیکلت چالش‌های زیر را داشت:
- فعال شدن ایربگ به جرقه نیاز دارد (نیازمند برق و چاشنی)
- ماده شیمیایی داخل ایربگ برای انسان بسیار خطرناک است
- برخی از فرآورده‌های جانبی باد شدن ایربگ خطرناک هستند
- باد ایربگ باید به سرعت خالی شود
به این ترتیب قرار دادن چنین ماده خطرناکی در یک جلیقه که با بدن تماس دارد، بسیار نگران کننده بود.
برای حل چنین مشکلی باید جلیقه ایربگ موتورسیکلت به گونه‌ای طراحی می‌شد که فاقد مواد شیمیایی خطرناک بوده و فعال شدن آن نیازی به جریان برق نداشته باشد.
اختراع اولین جلیقه ایربگ
در سال ۱۹۷۶، یک مخترع مجارستانی توانست اولین جلیقه ایربگ را ساخته و اختراع خود را ثبت کند. این جلیقه شامل یک محفظه دوجداره برای باد شدن، یک کپسول هوای فشرده و یک ساز و کار فعال شدن مکانیکی بود. مزیت اصلی این ایربگ، عدم استفاده از هرگونه ماده شیمیایی و سیستم فعالسازی بدون برق و کاملا آنالوگ بود.
استفاده از جلیقه ایربگ به مرور در میان سوارکاران رایج شد. بیشتر سوانح مربوط به سوارکاری مربوط به سقوط از اسب بود و چنین جلیقه‌ای می‌توانست از شکستن استخوان‌های کمر و قفسه سینه جلوگیری کند.
انواع جلیقه ایربگ موتورسواری
با گذشت زمان و افزایش سرعت موتورسیکلت‌ها، نیاز به استفاده از تجهیزات ایمنی بیشتر مانند جلیقه ایربگ موتورسیکلت نیز بیشتر شد. تا به امروز سه نوع جلیقه ایربگ موتورسواری تولید شده که عبارتند از:
- جلیقه ایربگ مکانیکی
- جلیقه ایربگ الکترونیکی
- جلیقه ایربگ با هوش مصنوعی
در ادامه به بررسی دقیق‌تر هرکدام از این جلیقه‌ها پرداخته شده است.
جلیقه ایربگ مکانیکی
این نوع جلیقه ایربگ ساده‌ترین ساختار را در میان سایر مدل‌ها دارد. باد شدن این ایربگ با استفاده از یک کپسول گاز فشرده دی اکسید کربن (CO2) انجام می‌شود. مکانسیم فعال شدن ایربگ نیز به کمک یک ماشه و بند اتفاق می‌افتد. در واقع مشخصه ظاهری این نوع جلیقه‌ها، یک بند آویزان از آن‌هاست. بند مورد نظر از یک طرف به ماشه کپسول گاز فشرده متصل است و سر دیگر آن به مرکز ثقل موتورسیکلت بسته می‌شود. به این ترتیب زمانی که موتورسوار بر اثر تصادف از موتورسیکلت جدا شود، ماشه فعال شده و ایربگ عمل می‌کند. فعال شدن ماشه نیز به نیروی نسبتا زیادی (حدود ۲۰۰ نیوتن معادل وزن حاصل از ۲۰ کیلوگرم) نیاز دارد. به این ترتیب پیاده شدن از موتورسیکلت نمی‌تواند آن را فعال کند و صرفا زمانی که یک تصادف واقعی رخ بدهد و راکب از موتور جدا بشود، ماشه عمل می‌کند.
مزیت‌های استفاده از جلیقه ایربگ مکانیکی عبارتند از:
- قیمت مناسب به علت سادگی ساختار
- تعویض ساده کپسول هوا توسط کاربر
- استاندارد CE اروپا
- عملکرد سریع و بدون خطا
استاندارد CE اروپا فقط برای جلیقه‌های ایربگ مکانیکی تدوین شده و برای مدل‌های دیگر جلیقه ایربگ موتورسیکلت، هیچ آیین‌نامه‌ای وجود ندارد.
در نتیجه می‌توان با توجه به تأییدیه CE، از عملکرد درست و ایمنی مناسب این نوع جلیقه‌ها مطمئن شد. این نوع جلیقه ایربگ، مناسب‌ترین گزینه برای استفاده روزمره و افراد عادی است.
جلیقه ایربگ الکترونیکی
در ابتدا مهم‌ترین کاربران جلیقه ایربگ موتورسیکلت، موتورسواران مسابقه‌ای بودند. اولین نمونه‌های استفاده شده در مسابقات MotoGP، به سال ۲۰۰۷ مربوط می‌شود. سپس در سال ۲۰۱۸، استفاده از جلیقه ایربگ برای تمامی افراد حاضر در مسابقه اجباری شد. اما جلیقه ایربگ مکانیکی برای موتورسواری مسابقه‌ای کافی نبود.
برخی از سوانح مربوط به مسابقات موتورسواری به گونه‌ای رخ می‌داد که فاصله موتور تا بدن موتورسوار به اندازه‌ای نبود که ماشه جلیقه ایربگ مکانیکی فعال شود. برای مثال در بسیاری از پیچ‌های تند، موتورسوار سعی می‌کرد تا با بیشترین زاویه به طرفین خم شود و اگر موتور سر می‌خورد، ممکن بود مدتی طول بکشد تا بدن او از موتور فاصله بگیرد. به علاوه، سرعت بسیار بالا در مسابقات، نیازمند واکنش سریع‌‌تر جلیقه ایربگ بود. در نتیجه کارشناسان تصمیم به طراحی سیستم پیچیده‌تری گرفتند.
جلیقه ایربگ الکترونیکی شامل یک کپسول گاز فشرده، مجموعه‌ای از سنسورهای تشخیص زاویه و شتاب، یک کامپیوتر محاسباتی و GPS است. در نتیجه به محض رسیدن به زاویه‌ای خاص یا تغییر ناگهانی شتاب در اثر تصادف، جلیقه ایربگ الکترونیکی فعال می‌شود.
اما جلیقه ایربگ الکترونیکی معایبی نیز دارد که عبارتند از:
- قیمت بالا به واسطه ساختار پیچیده
- استفاده مجدد تنها با ارسال جلیقه به کارخانه سازنده ممکن است
- عملکرد قطعات الکترونیکی نیازمند شارژ کردن جلیقه است
- تشخیص تصادف قطعی نیست
در واقع مهندسین این نوع جلیقه ایربگ موتورسواری دائماً در حال بررسی و تحلیل سوانح مختلف در مسابقات موتورسواری هستند تا بتوانند دقت عملکرد کامپیوتر این محصولات را افزایش بدهند. در نتیجه هنوز هیچ استانداردی برای این محصولات تدوین نشده است.
استفاده از جلیقه ایربگ الکترونیکی در مسابقات موتورسواری که سرعت بالاست، بسیار رایج است اما برای افراد عادی و استفاده روزمره توصیه نمی‌شود.
جلیقه ایربگ با هوش مصنوعی
مهم‌ترین نقطه ضعف جلیقه ایربگ الکترونیکی، نیاز پیوسته به افزایش دقت عملکرد کامپیوتر توسط کارشناسان بود. برای حل این مشکل، تکنولوژی‌های پیشرفته‌تری مانند یادگیری ماشینی و هوش مصنوعی به کمک آمدند. به این ترتیب کامپیوتر خود جلیقه به طور پیوسته در حال تحلیل وضعیت موتورسوار است تا دقت عملکرد را افزایش بدهد.
جلیقه ایربگ با هوش مصنوعی جدیدترین نوع این تجهیزات ایمنی است و کارایی دقیق‌تری نسبت به انواع جلیقه ایربگ الکترونیکی دارد.
اما با وجود اینکه این نوع جلیقه‌ها دائما در حال افزایش دقت عملکرد هستند؛ باز هم نمی‌توان از دقت ۱۰۰ درصد آن‌ها مطمئن بود. در نتیجه هنوز برای این نوع جلیقه‌ها نیز استاندارد خاصی معرفی نشده است.
شرکت‌های تولید کننده جلیقه ایربگ با هوش مصنوعی، این محصولات را برای استفاده روزمره نیز طراحی کرده‌اند. امکان تعویض کپسول گاز فشرده توسط کاربر نیز برای این نوع جلیقه وجود دارد.
قیمت بالای جلیقه ایربگ با هوش مصنوعی سبب شده تا دسترسی به آن‌ها برای همه افراد جامعه ممکن نباشد.
جمع‌بندی
جلیقه ایربگ موتورسواری روز به روز در حال پیشرفت است. از آنجایی که رقابت در مسابقات موتورسواری شدید است، عملکرد این تجهیزات ایمنی باید متناسب با شرایط مسابقه باشد. انواع جلیقه ایربگ الکترونیکی و جلیقه ایربگ با هوش مصنوعی برای چنین شرایطی طراحی شده‌اند. از طرف دیگر، مدل‌هایی که برای استفاده عادی تولید شده‌اند نیز به واسطه ساختار پیچیده، قیمت بالایی دارند. در مقایسه باید گفت خرید جلیقه ایربگ مکانیکی برای استفاده روزمره کاملا کافی است. عدم نیاز به شارژ کردن، تعویض ساده کپسول گاز فشرده و قیمت مناسب سبب شده تا استفاده از این نوع جلیقه ایربگ برای عموم افراد مناسب باشد.
جلیقه ایربگ موتوتک نیز از نوع مکانیکی است. قیمت جلیقه ایربگ موتوتک به واسطه تولید در ایران بسیار مناسب‌تر از محصولات خارجی است. استاندارد CE اروپا، گارانتی ۵ ساله موتوتک و خدمات پس از فروش نامحدود سبب شده تا خرید جلیقه ایربگ موتوتک، یک انتخاب منطقی برای همه افراد باشد.
دیدگاه خود را بنویسید